Mikołaj Łoziński  Stramerowie Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023 Rekomendacja: 4/7 Ocena okładki: 4/5 Historia dobrze opowiedziana To jest książka z rzędu tych, które musiały zostać napisane, a przymus miał charakter zgoła metafizyczny. No bo jak mogło być inaczej, skoro pod koniec poprzedniej sagi o podobnym tytule (tylko w liczbie pojedynczej), praktycznie wszyscy główni bohaterowie pozostają przy życiu i w dobrym zdrowiu (przynajmniej na razie), wychylają swe figury pytająco i zarazem sugestywnie spomiędzy stron owej książki – to co innego stać się może, niż nasz ulubiony ciąg dalszy? Aczkolwiek poprowadzony w skrajnie niebezpiecznych dla życia okolicznościach (II wojna światowa, Zagłada, wielki post-wojenny chaos…), to jednak możliwy i oczekiwany. Przecież jawnym marnotrawstwem byłoby porzucenie takiej obiecującej fabuły (z jakichkolwiek pobudek) pod naciskiem brutalnej Historii. Przeciwnie – jej opowiedzenie do końca to realizacja zaciągniętego wobec czytelników zobowiązania. I „pogróżka”. Dobrą intrygę mam i nie zawaham się jej użyć… W tym miejscu rodzi się pytanie: co jest ważniejsze – sama historia, czy styl, w jakim została opowiedziana? Na ogół tak postawione pytanie można by uznać za prowokacyjne, a w przypadku historii stabuizowanych – za obraźliwe, kryminalne zgoła. Ale w tym przypadku dociekliwość jest uzasadniona. A styl? Czasami bywa równie ważny jak historia, która dzięki niemu…

Mikołaj Łoziński Stramer Wydawnictwo Literackie, Kraków 2019 Rekomendacja: 5/7 Ocena okładki: 4/5 Kadisz dla cieni… Tarnów przed wojną żadną miarą nie był klasycznym żydowskim sztetlem z orientalnym klimatem handlowego rejwachu kontrapunktowanym szabasowym odrętwieniem. To było galicyjskie miasto średniej wielkości – diecezjalnym ozdobione biretem, przemysłowe (państwowe zakłady chemiczne w branży azotowej), kupieckie, rzemieślnicze i garnizonowe. Miało nieco ponad 50 tysięcy mieszkańców (według ostatniego przed wojną spisu powszechnego w 1938 roku: 55 642…), z czego 45 procent stanowili Żydzi. Ale Tarnów nie był konserwatywno-klerykalną, zatęchłą mieściną. Przeciwnie: aktywni byli i znaczne wpływy mieli postępowi socjaliści z PPS i Bundu, a próby wywoływania w latach 30. pogromów antyżydowskich spotykały się ze zdecydowanym odporem. W sumie miasto przekształcało się w nowoczesne, zamożne i przyjazne dla swych obywateli środowisko do życia… Jak to się skończyło, dlaczego się przerwało – to w zasadzie temat na osobne opowiadanie (aczkolwiek nie całkiem…). Ostatecznie „Stramer” Łozińskiego też jest opowieścią o wymuszonym końcu pewnej cywilizacji, która ze stanu absolutnie, obiecująco żywego przeszła nagle w stan kopalny… Z faktu, że tarnowska kamieniczka, w której Rywka i Nathan Stramerowie z sześciorgiem przychówku – Rudkiem, Reną, Salkiem, Hesiem, Welą i Nuskiem oraz psem Suchardem (taka czekolada kiedyś była…) zajmowali pokój z kuchnią na…